Sunday, March 18, 2012

स्टुपिड - सुहास शिरवळकर

आजच सुहास शिरवळकरांचे 'स्टुपिड' हे पुस्तक वाचून पूर्ण केले. या लेखकाचं कोणतंही पुस्तक उचलावं आणि निखळ वाचनानंदात रमावं असा सिद्धहस्त लेखणीची कृपा असलेल्या मोजक्याच लेखकांपैकी सुहास शिरवळकर होते. 'सुशि' याच नावाने ते वाचकांना परिचित आहेत.
'स्टुपिड' मध्ये दोन कथा आहेत. पहिली अर्थातच 'स्टुपिड' आणि दुसरी 'दि गेसिंग मॅन'

पैकी पहिल्यांदा स्टुपिड मधे काय आहे ते पाहू -
'स्टुपिड':
चार वर्षे ऑफिसात एकही लेट मार्क नसलेल्या क्लार्कपासून 'स्टुपिड'च्या कथानकाची सुरुवात होते. तुषार कर्णिक, ऑफिसातल्या सहकार्‍यांपासून एकदम अलिप्त पण कामात अगदी चोख अशा पात्रापासून सुरु झालेल्या कथानकाचा नक्की अंदाज सुरुवातीला येत नाही. पण वाचकाला उत्सुकतेबरोबरच गोंधळात टाकायची कला सुशिंनाच जमावी. :)
त्याच्या ऑफिसच्या २१व्या माळ्या समोरच्या बिल्डींगच्या समोरच्याच २१व्या माळ्यावर तो एकटक पाहताना दरवाजातून ती बाहेर येताना त्याला दिसते. इथे वाचकाला वाटते की हा तुषार कर्णिक कोणा पोरीच्या प्रेमात आहे की काय? ;)
हे काही प्रमाणात खरे असते पण पूर्ण नाही. तो तिला चुकून झाली असे भासवून धडक मारतो त्यात तिचा चष्मा फुटतो. ही या कथेची नायिका. तिची आणि तुषारची अशी ओळख झाल्यापासून ती त्याला स्टुपिड स्टुपिड असेच म्हणत असते. तिची ही सवय सुशिंनी खास सुशि टच् ने रंगवली आहे. तर ही नायिका मनालिनी. चष्म्याशिवाय तिला काहीच दिसत नसते, पण असते थोडीशी तिरसट स्वभावाची. मनालिनी युवर्स चिट फन्ड कंपनीत हेड कॅशिअर म्हणून काम करत असते. हे वाचल्यावर तुषारच्या मनात काय बेत घोळत आहे त्याची थोडी कल्पना येऊ लागते. मनालिनीचा खास चष्मा असतो त्यामुळे ती कायम दोन चष्मे ठेवत असते. हा दुसरा चष्मा घरी असल्याने मनालिनी तुषारला तिच्या फ्लॅटवर घेऊन जाते. अर्थात त्यांच्यात दोस्ती झाल्यावर मगच. चष्म्याशिवायचे मनालिनीचे सौंदर्य पाहून तुषार तिच्यावर लट्टू होतो. त्याहीपेक्षा तिच्या बोल्ड स्वभावाने तो जास्त आश्चर्यचकित होतो. पुढे अर्थातच युवर्स चिट फन्ड चे अठ्ठेचाळीस लाख रुपये पळवले जातात. आणि सगळे पोलिस तपासाचे चक्र अर्थातच फिरते तुषार व मनालिनी या प्रमुख पात्रांभोवती. कथानकाच्या ओघात अनेक किरकोळ पात्रे येतात जसे तुषारचा बॉस, मनालिनीचा बॉस, सिक्युरिटी गार्ड इ..इ... , पण शेवटपर्यंत कथानकाचा शेवट काय आहे हे वाचकाच्या लक्षात येत नाही. मी तरी ते सर्व सांगून तुमचा रसभंग का करु? वेगवेगळे प्लॅन्स करुन शेवटी कॅश लंपास करायचा प्लॅन तयार होतो व अंमलात पण आणला जातो. त्यामागील प्रमुख सूत्रधार त्यात यशस्वी होतो का? तुषार आणि मनालिनीचे पुढे काय होते? त्यांच्यात प्रेम होते का? या प्रश्नांची उत्तरे मिळवण्यासाठी मात्र तुम्हाला वाचावी लागेल 'स्टुपिड' , काय वाचणार ना मग स्टुपिड? :)


'दि गेसिंग मॅन' :
ही 'स्टुपिड' मधील दुसरी कथा. पण तितकीच दर्जेदार. 'दि गेसिंग मॅन' मधे काय आहे ते आता पाहू.
बाँबे कॉलेजचे विद्यार्थी लेक्चर पाडण्यासाठी असतात असे सिद्ध करत असतात. पण त्याला अपवाद असतात प्रा. भाटियांचा सायकॉलॉजीचा पीरियड. आठ वर्षे भाटिया ही करामत करत असतात. इन्डो -फॉरिन कोलॅबरेशन मधे पीआरओ म्हणून काम करत असलेले भाटिया कंटाळा आला म्हणून ती नोकरी सोडतात व बॉंबे कॉलेजची वॉन्टेडची जाहीरात वाचून इंटरव्ह्यूला येतात. या इंटरव्ह्यू पासून भाटियांचा एक अत्भुत प्रवास सुरु होतो. कमिटी मेंबर्स भाटीयांचा अतिशय गांगरवून टाकणारा इंतरव्ह्यू घेतात. वशील्याचे तट्टू निवडायचे हे ठरलेले असूनही कमिटी शेवटी त्यांनाच अपॉईंट करते. पण भाटीया सर्वांना पुरुन उरतात.मुळातूनच तो वाचावा इतका हा इंटरव्ह्यू अगदी मजेशीर आहे. सायकोलॉजी शिकवण्याबरोबरच नाट्यस्पर्धांची ढाल, अ‍ॅथलेटीक्सचे अजिंक्यपद, क्रिकेटची ट्रॉफी, कॉलेजचे गॅदरिंग, इत्यादी कितीतरी जबाबदार्‍या भाटियांनी एकहाती पेलून दाखवल्या होत्या. अशा या जबरदस्त कारकीर्दीत भाटियांच्या आयुष्यात अचानक एक जोरदार वळण येतं.
प्रिन्सिपॉल एकदा भाटियांना बोलावून दिल्लीच्या एका महत्वाच्या कॉन्फरन्स मधे बाँबे कॉलेजला रिप्रेझेन्ट करायला सांगतात. त्या कॉन्फरन्सची तयारी करत असताना शीण आल्यामुळे भाटिया त्यांच्या सहाव्या मजल्यावरच्या फ्लॅटच्या बाल्कनीत टाईमपास करायला आलेले असतात. निमा - भाटियांची बायको - त्यांच्यासाठी कॉफी घेऊन येणार असते. भाटिया रस्त्यावरची रहदारी पहात असतात. त्यावेळी अचानकच ते घडते. दोन कार टक्कर चुकवण्यात यशस्वी होतात पण एक कार भाटियांच्या बिल्डिंगला येऊन धडकते व आगीचे लोळ उठतात. कारबरोबर बघत भाटिया बाल्कनीतून खाली वाकून पहात असतात. त्याचवेळी अचानक त्यांचा तोल जातो.
पुढे मग त्यांची पत्नी निमा आक्रोशित होते त्यानंतर डॉ. संजय लाहोटी या डॉक्टरची एन्ट्री होते. त्यानंतर जे घडते ते केवळ अत्भुत या सदरात मोडते. त्याबद्दल अधिक सांगत नाही. पण पुढे काय होते? डॉ. लाहोटी काय करतात? भाटिया वाचतात की नाही? निमाचे काय होते? 'दि गेसिंग मॅन' कसा अवतरतो? घटनाक्रम कसा फिरत रहातो? या प्रश्नांची उत्तरे मिळवण्यासाठी वाचा खास सुशि टच् असलेली दुसरी कथा 'दि गेसिंग मॅन'

सुशिप्रेमी मित्रांनो आणि मैत्रिणींनो मग वाचणार ना आपल्या आवडत्या सुशिंची 'स्टुपिड' ही कादंबरी? :)

पुस्तकाचे नाव : स्टुपिड
लेखक : सुहास शिरवळकर (सुशि)
प्रकाशक : दिलीपराज प्रकाशन प्रा.लि., पुणे
मूल्य : १२०/- रुपये

Wednesday, March 7, 2012

पैस - दुर्गा भागवत


एवढ्यांतच दुर्गाबाई भागवत यांचे 'पैस' वाचले. त्यानिमित्ताने वाचकांना थोडीशी ओळख करुन द्यायचा हा प्रयत्न. एकूण १३ ललित लेखांचा हा संग्रह. कोणतेही पान उघडावे आणि वाचावे असा. पण प्रत्येक प्रकरण वाचकाला एका वेगळ्याच विश्वात नेऊन सोडते. उदाहरणापुरता 'पैस' मधील एक उतारा देतो आहे. हा उतारा 'द्वारकेचा राणा' या पाचव्या लेखातला आहे. त्यावरुन दुर्गाबाई भागवतांनी 'पैस' ला दिलेली खोली लक्षात यावी.
उतारा :

श्रीकृष्णाने उत्तर दिले - हसतहसत उत्तर दिले, "खरे आहे तुमचे म्हणणे. पण शंकर वर देतो नि त्यातून उत्पात झाले की मलाच ते निस्तरावे लागतात ना? मोहिनीचे रुप मी का घेतले? मी माझ्या भक्तांना सुख देत नाही. दु:ख देतो. दारिद्र्य देतो. मुद्दामच करतो मी ते. पराभक्तीचे सुख मानवमात्राला मिळावे, मला भक्ताशी एकरुप होण्याचे भाग्य मिळावे, म्हणून मी तसे करतो. तिळभर जरी आशा माझ्या भक्ताला राहिली तरी मी ती मोडतो. त्याला निराश करणे मला आवडते. कारण, निराशेची शीग गाठल्याशिवाय, ऐहिक वासना मेल्याशिवाय परमसुखाचा कोंबही कुठे रुजत नाही. ऐहिक सुख हा मी आणि माझे भक्त यांच्यामधला अंतराय आहे; तो मी दूर करतो. माझ्या भक्तांना निर्वाणीच्या घडीला, आर्त झाल्यावर, माझ्याशिवाय अन्य आसरा राहू नये म्हणून मी फार जागरुक असतो. म्हणूनच दु:खांची पेरणी करुन मी त्याला दुखावतो नि टोचून, तापवून माझ्याकडे वळवतो. एकदा माझ्याकडे आल्यावर नि माझ्याशी तद्रूप झाल्यावर ही दु:खे, ही दैन्ये, हे क्लेश मिटतात. कायमचे मिटतात. तिथून सुख फुटते."


'पैस' या ललित लेखांच्या संग्रहातील लेख या आधी मौज, साधना, केदार, सत्यकथा इत्यादी मासिकांतून आधी प्रकाशित झालेले होते. दुर्गाबाई भागवत या एक विदुषी म्हणून ओळखल्या जातात. त्यांचे प्रत्येक कार्य सखोलपणे केलेले असते. दुर्गाबाईंच्या प्रदीर्घ प्रस्तावनांमुळेही अनेक वाचकांना त्या माहिती आहेत. 'पैस' या ललित पुस्तकात जे दुर्गाबाईंचे निवडक लेख निवडले आहेत तो एक वेगळाच आस्वाद आहे. सर्व लेख एका खास साच्यातले आहेत त्यामुळे कोणतेही प्रकरण वाचले तरी पुस्तक वाचनाचा निखळ आनंद घेता येतो.

"गोदावरी आणि प्रवरा ... या दोन नद्यांमधल्या एका लहानशा भागातल्या, अती साध्या गावात एक अद्भुत प्रतीक आहे. खांबाचे .... खांब, तोही ओबडधोबड आणि लहानखुरा .... पण त्या खांबावरचा एक अदृश्य भाग एका समाधिस्त जीवाला त्याच्या जीवनावधीतच भासमान झाला. तो भाग - चारी क्षितिजांना भेदून आरपार जाणारा, आकाशालाही उंच ओढून त्याच्या वर, थेट चैतंन्याच्या बेंबीला भिडणारा भाग - त्या दोन डोळ्यांनी अक्षरश: पाहिला. त्याला त्या साक्षात्कारी युवकाने 'पैस' असे नाव दिले. अजूनही ज्ञानेश्वरी वाचा की त्या खांबाच्या वर पैसाचा पारदर्शक पिसारा उभारलेला तुम्हाला दिसेल. म्हणून या खांबाचे नाव 'पैसाचा खांब' .... यालाच टेकून ज्ञानोबाने पैसाची मर्यादा पाहिली, काल व अवकाश यांची सीमारेषा जोखली आणि मानवाच्या अंत:स्थ गहनतेची अमर्यादिता अनुभवली. खोली आणि उंची, रहस्य आणि खुलेपणा, गूढ व प्रांजळ, वेदना व सुख, मृत्यू आणि जीवन, भोळेपणा व ज्ञान यांतले ऐक्य टिपले..." अशी 'पैस' ची भूमिका दुर्गाबाई स्पष्ट करतात.

'पैस' मध्ये एकूण १३ लेख आहेत. वर मी दिलेला उतारा 'द्वारकेचा राणा' या कृष्णावर आधारीत प्रकरणातला असला तरी,पंढरीचा विठोबा', 'ख्रिस्त-संगत', 'बुद्ध-प्रलोभन' अशी शीर्षके वाचकाला चक्रावून टाकण्यासाठी पुरेशी आहेत.

दुर्गाबाईंनी त्यांच्या खास ठेवणीच्या शैलीत प्रत्येक प्रकरणात जी शब्दांची पेरणी केली आहे ती मुळातूनच वाचण्यासारखी आहे. ललित लेखन वाचताना दुर्गाबाई आपल्याला एका वेगळ्याच उंचीवरचे तत्त्वज्ञानही देतात.
'पैस' बद्दल अजून काय लिहावे? शब्दांत त्याची गोडी वर्णन करण्यापेक्षा 'पैस' हा एक अनुभुतिचा भाग आहे.

ललित वाचनाचा निखळ आनंद असे मी दुर्गाबाई भागवत यांच्या 'पैस' चे वर्णन करेन. 'पैस' या पुस्तकासाठी दुर्गा भागवत यांना १९७१ सालचा साहित्य अकादमी पुरस्कार देखील मिळाला आहे.
तेव्हा वाचकांनो पैस अवश्य वाचा आणि कसे वाटले ते नक्की सांगा Smile

आपल्या प्रदीर्घ, विद्वत्तेने भरलेल्या, साध्या सरळ शब्दांत व अत्यंत अभ्यासपूर्ण अशा प्रस्तावना लिहिणार्‍या दुर्गा भागवत यांना मी आदराने प्रस्तावनाबाई म्हणतो. दुर्गाबाईंची प्रत्येक प्रस्तावना वाचनीय असते. त्यांनी लिहिलेल्या कित्येक पुस्तकांच्या प्रस्तावना प्रसिद्ध आहेत. ब.रा.हिवरगांवकर यांच्या कौटिलीय अर्थशास्त्र या ग्रंथाची प्रस्तावना, कथासरित्सागराला दिलेली प्रस्तावना व त्यांच्या अशा अनेक प्रस्तावना प्रसिद्ध आहेत. दुर्गाबाईंची ग्रंथसंपदा मोजकी असली तरी त्यांचे प्रत्येक पुस्तक म्हणजे एक सुखाची अनुभूति असते.

धन्यवाद,
सागर

दुर्गा भागवत यांचे इतर वाचनीय साहित्यः

व्यासपर्व
ऋतुचक्र
डूब
भावमुद्रा
रुपरंग
लोकसाहित्याची रुपरेषा
बाणाची कादंबरी
रसमयी
कदंब
दुपानी